ni Paterno Magno III
Kung indi mag huni, indi makilala ang bug-os nga pagkatawo sang isa ka bata nga wala liwan nga handum kundi ang kalipayan. Siya si Panoy, isa ka taga uma. May simple nga pangabuhi. Kontento na sa pagsab-og sang paray kag pag garab sa tion nga luto na ang mga ini. Ang iya pangabuhi masadya. Wala luha. Wala kasakit. Amu na nga indi siya mabayaan sang iya mga abyan nga halin sadtong garagmay pa sila kilalahay na – si Pangging kag si Roberto.
Sa dalum sang sambag sa banglid sila mahilig mag palipas oras. Samtang nga gina hulat ang karbaw nga matak-an sa pagharab sang hilamon, si Panoy naga pabatyag sang iya madalum nga paghuna-huna paagi sa iya abilidad sa pagtukar sang dahon. Kag sa amu man na nga paagi niya gina lingaw ang iya mga kaupod.
Isa ka matawhay nga adlaw ang nagpukaw kay Panoy. Daw ka ordinaryo lang ugaling mabatyagan niya nga magalain ang huyop sang hangin. Nag bangon siya kag gin amat-amat himus ang mga gamit sa uma. Upod sang karbaw, naglakat siya biskan tsaa kag biskwit lang ang gin pamahaw.
Kag pareho sang ordinaryo nga adlaw, si Panoy nag latag sang banig sa idalum sang sambag kag naghilay hilay. “kanami sang hangin ah” siling niya sa iya kaugalingon kag nag kuha siya sang isa ka manami nga dahun kag ginhanda para sa iya naandan nga paghuni. Ang hangin nagasunod na lamang sa pag saot sa mahumok nga musika ni Panoy. “paano na lang abi kung wala na hangin” liwat niya nga nasambit sa iya kaugalingon.
Kag wala nagdugay nag-abot si Roberto. Dala man niya ang iya mga kanding sa banglid. Baliskad ni Panoy si Roberto. Kung ano kaniwang si Panoy, amu man katambok si Roberto. Kag kung hipus ang isa, amu man ang pagka Pilosopo kag sunlogero niya. Amu lang na sila pero wala gid ni isa ka gamu ang nagtuhaw sa ila. “Noy, kagina ka pa da? Aga ka pa ba. May kadtuan ka karun haw?” “Wala man ah. Daw nanamian lang ko magpa aga subong.” Sabat dayun ni Panoy kay Roberto. “Daw nag lain ang hangin subong haw? siling bala sang iloy mo, daw indi ka mapukaw. Ngaa ari ka na di subong sa banglid?” May mga tinion gid man nga si Panoy gina abot lang sang iya pagkatamad. Indi man sa indi niya gusto mag hulag kundi sa mahina lang guro ang iya lawas maghulag. Ang pagkabalo sang tanan, wala man siya sakit, pero kaluya lang gid na sa iya. “Hay nagtingala ka gid? Dumdum mo sa akon amu na gid na katamad haw? Sino sa aton ang tamad, nga biskan hurugasan nga isa ka pinggan gina lagyuhan?” nagtangra na lang si Roberto sa Sambag kag magkadlaw sa ginbalik sa iya ni Panoy. Gin ugtuhan na lamang ang duwa didto kakinadlaw tubtub nga nagpabatyag ang ila mga tiyan sa kagutom.
Mayo lang ara si Pangging. Siya ang taga dul-ong sa ila sang pagkaon. Kag didto sa banglid sila ululupod nga gapanyaga. “Hay mayo lang ari na aton nga yaya no? Abi ko kay nalipatan na ta ni Pangging” Sunlog ni Roberto kay Pangging. Amo man dayon kusamod ni pangging sang iya matuhaum nga guya. Simple lang ang itsura ni Pangging pero may ginatago man nga katahum. Gina dala niya ang katahum sang isa ka dalagang Pilipina pwera lang sa panghulag. Konserbatibo gidman pero kung kwis-a may pagkatirik tirik nga babayi. Nagbagay gid ang kombinasyon sang tatlo, Kung may taga sunlog, may taga sunggod, may taga sunod.
Naabutan na ang tatlo didto sa bangglid sang mga sirum sirum, amu na nga nag desisyon na sila nga magpauli. Tapos na ang ila sinadya sa subong nga adlaw. Damu pa man buwas para sa ila. Wala sila gina kawad-an sang mga tinion nga magpakalipay. Ugaling kay samtang nga galakat pauli, naglingin ang ulo ni Panoy nga iya gid ginpanglapsi. “Noy, okay ka lang?” makabalaka nga pamangkot sa iya ni Pangging. “Ah. Wala ni. Ta diretso ta basi mag sagad naman kawakal ang mga sungad sang mga iloy ta karun kag indi na mapunggan” “sigurado ka ha?” sabat ni Pangging nga may pagkabalaka man gihapon. Kag nagdirtso ang tatlo sa paglakat asta nga nadula na lamang sila sa kadulom.
Aga naman sa liwat. Bag-o nga adlaw para kay Panoy pero pareho man gihapon sa iya kinaandan nga mga inadlaw. Sa dalum sang sambag, gatukar si Panoy sang iya musika, pero masubo ang iya musika subong. Ginapasundan niya lamang ang iya balatyagon nga indi niya maintindihan. Ang musika niya, amu ang tingug nia nga hangin lamang ang makaangup kag siya. Kag subong man siya nagakatingala ngaa naglain ang iya musika. Pero mabatyagan niya.
Naga padayon siya sa pagtukar sang iya masubo nga musika sang nag abot si Pangging. Nagtingala man siya sa musika ni Panoy. “ngaa gali kasubo man na sang ginatukar mo?” “nasubuan ka sang amo to haw ? kanami gidlang pro” “Huo manami gani. Pero lain sa dati mo nga ginatukar sa amon.” Naghipus nalang si Panoy sa pagistorya kag nagpadayon sang iya musika. “Diin gali si Roberto?” sabad ni Pangging kay Panoy. Wala siya naguntat sa pag tukar. Asta nga nagtindog si Pangging. “Sa piyak nga baryo siguro. Pista didto nga daan. Bal-an mo man na si Roberto. Maano ka tani sa iya aw?” “Wala ah. Abi ko kay upoday kamu. Sige padayuna ang pagtukar mo. Mamati lang ko di sa imo.” Nag pungko si Pangging sa ingud ni Panoy kag naghulat sa una nga nota nga buhion niya. Asta nga nakatulgan siya nga gasandig kay Panoy sa kalinong kag kasubo sang musika.“Ahem ahem… Gabug-at gali likod ko ah.” Nabugtawan si Panging sa pag mono sa iya ni Panoy. “Aw pasensya, nakatulugan ko” “Wala kaso ah. Sige sandig lang da. Gin mono ta malang ka kay basi bangngunguton ka da sa likod ko.” Abtik nga nagtindog si Pangging kag nag atubang kay Panoy. “Grabe ka man. Indi pa ko ya mapatay ah. Kalain sa imu ah” Nag yuhom na lamang ng duwa kag nagpadayon sa pagistoryahanay tub tub nga manug panaog na ang adlaw. “Wala ka pa gali kapanyaga. Dali lang gid. Madulhog ko anay sa ubos kay makuha lang ko sang paramahaon naton. Mabalik lang gid ko dayun.” “Sige hulaton ta ka di” Isahanon naman sa liwat si Panoy. Malapsi ang iya mga mata pati ang mga bibig. Sa huna huna niya, kaya niya ang iya sakit. Kag iya ini mabatuan. Malayo ang banwa sa ila amu na nga wala na siya pag-isip nga makapatan -aw pa siya sa espesyalista. Kapigaduhon man ukon masakit, wala sing magabutong sa iya sa pag abot sa iya handum- ang makapalipay sa mga tawo nga gapalibut sa iya. Nagapakigbato siya sa dapya sang hangin para sa ila. Kag naintindihan na ni Panoy ang huni sang iya musika. Ang kasubo nga melodiya sini kag ang sakit sa iya dughan nga indi niya maluha. Wala siya maibilin nga kasakit sa tanan kay iya na ini nga balunon tubtub sa lupa. Ang kalapsi sang iya mata, ginsabayan nalang sang magagmay nga luha sa iya galalapaw nga kasubo. Ugaling kay kanami gid sang kalibutan, indi niya ini malipatan. Kag sa iya huna huna ang kalipayan nga dulot sa iya sang kabuhi, kung sa diin nakatuon siya sang ginatawag nga paghigugma. Nagyuhom na lamang siya kag nagpadayon sa iya musika.
Kung sadto pa lamang nahambal na niya, wala na tani siya problema subong. Ngaa kung sadto nga wala siya ginapalibugan nahimu niya nga kaliptan ang iya balatyagon, subong pa ayhan? Subong nga ginapadali na siya nga magbalik sa iya ginhalinan? Sa bagay, dugay naman niya gani gina isip-isip nga ang iya nabatyagan para kay Pangging sobra pa kaysa iya nga gina isip, ugaling kay indi niya ini mahambal. Hangin lamang ang nakabalo. Ang mga tinion nagadasig na sa paglipas para kay Panoy. Kung indi niya ini mahambal, matapos ang tanan sa iya nga may kulang.
Sa pagabot ni Pangging nagtumbo ang iya tagipusoon. Napanas ang luha kag kasubo sa iya mga mata. Sa iya isip, ini na ang tinion nga makahambal na gid man siya indi lang sa hangin. Pero may gauyat na sang kamot sang dalaga. Ang tion nadula na lamang para sa iya. Nagbalik siya sa iya dahon kag nagpahuni na lamang.“Noy, may dala gali kami ni Roberto. Nasumalang ko siya kagina sa dalan ti nagupod na lang siya sa akon pakadto di.” Wala sila ginsapak ni Panoy. Ginapakalma niya lamang ang iya dughan sa pagkainit sa kaugalingon paagi sa paghuni sang dahon. “Noy, mahaw da anay. Damu pa to gani pagkaon sa pistahan. Mabalik kami ni Pangging liwat didto kay nag abot ang maninay ya.” Kag nabilin sa liwat nga gaisahanon ang gaminasakit na nga si Panoy. Nadula na ang paglaum niya nga mahambal pa niya. Subong nga gina isip niya nga basi sila na. Wala sing luha ang mga mata ni Panoy. Malipayon siya, indi para sa iya, kundi para sa ila duwa. Kag ang iya musika nag pabakod sa iya asta nga nag abot ang mga tinion nga nagrabe nagid ang sakit ya.
Isa ka adlaw nasapwan na lamang si Panoy nga daw papel na sa iya hiligdaan. Malapsi nagid kag wala na sing pwersa. Pero malipayon man gihapon siya kay si Pangging kag si Roberto ara sa tupad niya. Malipayon nga upod pa siya. Ang melodiya ara man gihapon sa tagipusoon niya. Wala nadula. Nagasunod man gihapon sa iya balatyagon, nga iya man sige katukar sa ila. Nagapalipay, nagapamag-an sang gina batyag. Ugaling kay wala man gihapon makahangup kung ano ang mensahe sang musika. Ang hangin na lamang gid ang nakahangup sang melodiya, kag subong nag upod na ang duta sa paghangup sa iya.
